OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY? - jakie ćwiczenia na początek?

   Pewnego dnia zadzwoniła do mnie mama 2,5 - letniego chłopca o imieniu Piotruś, który otrzymał diagnozę: opóźniony rozwój mowy. Rozmawiałyśmy o próbach jakie podejmowała, by nauczyć go mówić i zwróciła uwagę na pewną rzecz: większość pomocy, z których korzystała, to książeczki i inne drukowane materiały - Piotruś natomiast nie bardzo lubi pracować w ten sposób, książeczki to najchętniej nadal po prostu wkłada do buzi.

Dlaczego i jak zatem pracować?

        Jako psycholog, logopeda i terapeuta integracji sensorycznej wiem jak ważna dla dziecka jest percepcja przy pomocy warg i języka. Gryzaki, palce, kocyki, zabawki - często lądują w buzi. Dziecko bada otaczający go świat przy pomocy wszystkich zmysłów, w tym smaku, dotyku (wargami, językiem) oraz za pośrednictwem tzw. propriocepcji czyli czucia głębokiego (pomaga mu w tym na przykład siła dziąseł). Wrażenia zmysłowe pobudzają korę mózgową, dostarczają informacji o fakturze, kształcie, twardości, wadze. Świat pełen wymiarów, smaków, głębi i przestrzeni jest dużo bardziej interesujący niż płaski, dwuwymiarowy świat książeczek. Nie jestem przeciwna zapoznawaniu dzieci z książeczkami, jednak uważam, że na początku warto korzystać przede wszystkim z pomocy przestrzennych, trójwymiarowych - zwykłych przedmiotów po prostu. Na książeczki wcześniej czy później przyjdzie czas, dziecko zainteresuje się nimi w jemu odpowiadającym momencie rozwojowym. Dopóki woli trójwymiarowe pomoce, dopóty warto takie właśnie mu oferować.

Jakie - nie graficzne - ćwiczenia można zaproponować dziecku z opóźnionym rozwojem mowy?

Zaproponuję dziś trzy rodzaje ćwiczeń:

• ćwiczenia z wykorzystaniem zmysłu dotyku i czucia 
• ćwiczenia z wykorzystaniem zmysłu wzroku
• ćwiczenia z wykorzystaniem zmysłu słuchu

  Mowa jest systemem znaków następujących po sobie, realizowanych linearnie - jeden po drugim. W terapii wywoływania mowy pracuje się zarówno nad znakami, jak i nad linearnym, liniowym uporządkowaniem. Liniowy porządek jest o tyle ważny, że stanowi cechę operacyjną lewej półkuli mózgowej - tej, w której znajdują się ośrodki mowy. Więcej o funkcjach lewej półkuli można przeczytać w artykule Opóźniony rozwój mowy - przyczyny i terapia. Innymi słowy - lewa półkula specjalizuje się w aspekcie następowania po sobie znaków. Każde doświadczenie o takim liniowym charakterze będzie przetwarzane przede wszystkim w lewej półkuli. Inaczej dzieje się w prawej półkuli - ona specjalizuje się w przestrzennym, niejako fotograficznym, aspekcie znaków: ich wyglądzie (jeśli mielibyśmy na myśli litery, gesty, znaki języka migowego bądź mimikę twarzy) oraz dźwięku (także ułożeniu palców i dłoni względem ciała w języku migowym).

    W dzisiejszym artykule - ćwiczenia zorientowane na pobudzanie półkuli lewej. Taka stymulacja powoduje lepsze jej unerwienie, ukrwienie, dotlenienie - tym samym tworzenie lepszych warunków do rozwoju mowy, szczególnie w jej aspekcie następowania po sobie znaków: głosek, słów, zdań. 

Proste ćwiczenia lewo-półkulowe  z wykorzystaniem zmysłu dotyku i czucia:

• na początek rotacja dłoni - wysuwamy dłonie do przodu i obracamy: raz układamy wierzchem do góry (kciuki kierują się do wewnątrz), raz wnętrzem (spodem) do góry (kciuki idą na zewnątrz) - i tak na zmianę kilka razy; gdy ćwiczenie zostanie opanowane - warto przejść do trudniejszej wersji: naprzemienne obracanie raz jednej dłoni, raz drugiej, potem obie naraz i znów osobno itd.
• ćwiczenie drugie: naprzemienne klaskanie (2 razy) + "kaczuszki" (połączenie kciuka i wyprostowanych palców - również 2 razy) i od nowa: 2 x klaskanie, 2 x kaczuszki, 2 x klaskanie, 2 x kaczuszki (po kilku udanych próbach można przejść do zwiększania liczby - np. 3 razy klaszczemy +  3 razy robimy "kaczuszki"
• inna zabawa, nieco bardziej "z życia wzięta" - tzw.: "żółwik, beczka i piąteczka". Występują w niej co prawda trudne do artykulacji "ż" oraz "cz" ale wydaje się, iż na potrzeby pobudzania mowy, sam aspekt artykulacyjny można potraktować łagodnie i po prostu przymknąć oko. Jak prawidłowo zrobić żółwika z beczką i piąteczką można zapytać najbliższego mężczyznę - na pewno będzie wiedział :)
• jeszcze inna propozycja: miseczki z wodą: zimną - letnią - ciepłą - trzy miseczki z miłym dotykowym eksperymentem, który może być rozciągnięty na sześć miseczek lub nawet dziewięć - chodzi o sensoryczne doświadczenie prostej powtarzalnej sekwencji.
• i trochę ruchu: skakanie na kolorowe kafelki według wymyślonego układu np. na biały, szary, żółty itd. od początku.

Proste ćwiczenia lewo-półkulowe z wykorzystaniem zmysłu wzroku:

• układanie owoców w rytm: jabłko - kiwi - jabłko - kiwi itd. (celowo nie piszę: gruszka, by pozwolić odetchnąć od trudnego "cz" (nie mówiąc o "r") - kiwi natomiast może być ćwiczone już od początku, gdyż zarówno "w" jak i "ki" to jedne z prymarnych głosek)
• stopniowanie dyń: mała dynia - większa - największa (układanka, która również może być powtarzana liniowo na dużym kuchennym stole)
• konstruowanie pociągu z kilkoma wagonikami - ćwiczenie można wzbogacić o aspekt dźwiękowy i nadać każdemu wagonikowi inny dźwięk podczas przejeżdżania na przykład przez mostek lub wiadukt - zachęcamy przy tym dziecko, by te dźwięki powtarzało w takiej sekwencji, w jakiej wagoniki przejeżdżają przez te budowle np. bum, bam, pach, tadam! itp.

Proste ćwiczenia lewo-półkulowe z wykorzystaniem zmysłu słuchu:

• przejażdżka z piosenką: Jadą jadą misie: hop, siup, la la la, śmieją im się pysie: hop, siup, la la la - do "hop, siup, la la la" - warto wymyślić jakiś miły zwyczaj - np. uniesienie dziecka w górę na hop, obniżenie na siup, i pobujanie na la la la. Powolutku zachęcamy dziecko do śpiewania z nami, zwłaszcza fragmentu z hop, siup, la la la. 
• piosenka Wlazł kotek na płotek z prostą sekwencją ruchową wykonywaną z dzieckiem (może siedzieć na kolanach) - przy słowach wlazł kotek klaszczemy razem z dzieckiem, przy dwóch następnych słowach klepiemy się rytmicznie na przykład w kolanka, przy i mruga możemy klepać na przykład boki fotela (co kto woli) - chodzi o powtarzanie prostej sekwencji muzycznej w połączeniu z ruchem i dobrą zabawą
• gra na rondelkach - wieszamy na sznurku rondelki lub układamy garnuszki do góry dnem i komponujemy dziecku sekwencję uderzeń - na tyle prostą, by potrafiło ją powtórzyć.

   Ćwiczenia z bardziej rozbudowanymi układami są większym wyzwaniem dla pamięci sekwencyjnej - warto jednak rozwijać tę pamięć, gdyż wpływa ona znacząco na umiejętność wypowiadania przez dziecko coraz to dłuższych fraz. 

    Osobom zainteresowanym wysyłam indywidualnie skomponowane zestawy ćwiczeń. Oferuję także terapię ręki wspomagającą wywołanie mowy - terapia ręki przyspiesza rozwój pamięci sekwencyjnej, towarzyszą jej proste gesty języka migowego. Więcej na jej temat w artykule Terapia ręki w opóźnionym rozwoju mowy. Zapraszam do kontaktu.