Terapia opóźnionego rozwoju mowy - znaczenie intencji komunikacyjnej i zabaw w role

Z tego artykułu dowiesz się o ważnym elemencie terapii mowy:

intencji komunikacyjnej i ćwiczeniach "wchodzenia w rolę".

Komu może przydać się tekst? - osobom zainteresowanym opóźnionym rozwojem mowy, szczególnie u dzieci, które sprawiają wrażenie, że "nie słuchają co się do nich mówi".

Intencja komunikacyjna - inaczej zamierzenie przekazania komunikatu, zachowanie cechujące podmiot mający cel porozumienia. Wbrew pozorom nie taka oczywista sprawa. Intencja komunikacyjna została wyabstrahowana przez naukowców jako kluczowa funkcja niezbędna do nauki mowy. Dotyczy zarówno osoby nadającej - mówcy, jak i odbierającej - słuchacza. I powinna być symetryczna u obu stron w tym sensie, że zarówno nadawca, jak i odbiorca komunikatu powinni posiadać umiejętność rozumienia, "czucia", że oto, podczas kontaktu, zmierzamy do przekazania sobie ważnej treści.

W praktyce okazuje się, że o ile nadawca posiada najczęściej świadomość własnej intencji komunikacyjnej, o tyle odbiorca nie zawsze.

Zacytuję fragment tekstu Michaela Tomasello* wywodzący się z jego społeczno-pragmatycznej teorii uczenia się słów: "Jeśli dziecko rozumie, że dorosły jest ludzką istotą intencjonalną, to będzie próbowało określić cel, jaki przyświeca osobie wydającej owe dziwne dźwięki. Jeśli dziecko ma już doświadczenie w interpretowaniu wyrażonych niejęzykowo intencji komunikacyjnych dorosłego, uzyskane w sytuacjach, gdy dorosły wskazuje na coś czy pokazuje mu coś, to może dojść do wniosku, że dorosły, wydając dziwne dźwięki, próbuje się z nim porozumieć. Kiedy już to ustali, musi zdecydować, co dokładnie dorosły próbuje mu przekazać, używając nowego dźwięku czy słowa (prawie zawsze osadzonego w dłuższej wypowiedzi). Aby to zrobić, musi - po pierwsze - określić ogólną intencję komunikacyjną dorosłego, a następnie specyficzną rolę czy role, jakie nowe słowo pełni w danej sytuacji komunikacyjnej.
Nie da się tego wyjaśnić za pomocą procesów kojarzenia. Jest to raczej proces ustanawiania wspólnej uwagi, polegający na odczytywaniu intencji - i to w bardzo specyficznej jej formie. Wymaga on od dziecka nie tylko zrozumienia intencji dorosłego, skierowanej na jakiś przedmiot zewnętrzny, ale także jego intencji dotyczącej uwagi dziecka w stosunku do jakiegoś przedmiotu zewnętrznego, czyli inaczej mówiąc - zrozumienia jego intencji komunikacyjnej. Dziecko musi zrozumieć, ze intencją dorosłego jest to, żeby wspólnie z dorosłym zwróciło uwagę na jakiś przedmiot zewnętrzny." (wszystkie podkreślenia własne)

Zaraz na początku cytatu wytłuściłam: "to będzie próbowało określić cel" - otóż ja w swojej praktyce często spotykam się z dziećmi, które sprawiają wrażenie, że wcale "nie próbują określić celu jaki przyświeca osobie wydającej dźwięki". Tomasello jest wielkim autorytetem i pisze w artykule o sytuacji nabywania języka przez dzieci prawidłowo rozwijające się. Cytuję go, gdyż pisząc o prawidłowym rozwoju, pomaga zwrócić uwagę na ważne elementy, których może zabraknąć w rozwoju nieprawidłowym.

By nie przedłużać - jakie wnioski do terapii z tego płyną i jakie ćwiczenia można realizować, by pomóc dzieciom z opóźnionym rozwojem mowy, a szczególnie dzieciom z podejrzeniem Zespołem Aspergera, dzieciom ze spektrum autyzmu, które mają największe problemy z rozumieniem i odczytywaniem intencji komunikacyjnej nadawcy:

aranżować ćwiczenia wspólnego pola uwagi (na początku niekoniecznie z użyciem języka) - jeśli dziecko nie zwraca uwagi na to, co my chcemy mu pokazać, możemy próbować naśladować jego zabawę i wdrażać go w nawyk robienia rzeczy wspólnie (jest szansa, że z czasem zacznie zauważać nas i to, że robimy to samo)
stopniowo wprowadzać słowa do ćwiczeń wspólnego pola uwagi mając na uwadze staranną, bardzo przemyślaną formę wypowiedzi podczas zabawy - chodzi o to, by słowa były proste, wyraźne oraz by były łatwe do wyodrębnienia z potoku wypowiedzi - najlepiej by nie był to "potok" wypowiedzi, ale krótkie, celowo użyte wyrazy.
warto ćwiczyć umiejętność wyodrębniania różnych przedmiotów spośród innych - rozwinąć u dziecka "mózgową", poznawczą sprawność różnicowania, porównywania, wyodrębniania obiektów w przestrzeni materialnej, by wspomóc go w różnicowaniu, porównywaniu i wyodrębnianiu słów w przestrzeni abstrakcyjnej (język jest bytem abstrakcyjnym, uporządkowanym ale nie materialnym)
ćwiczyć naprzemienność - powoli wprowadzać do zabawy dziecka "siebie" (dotyczy to zwłaszcza dzieci z podejrzeniem Zespołu Aspergera czy spektrum autyzmu) - innymi słowy systematycznie wprowadzać zabawy i aktywność w oparciu o zasadę: RAZ TY - RAZ JA - jest to klucz do nauki dialogu i współpracy
bawić się w "na niby" - czyli ćwiczyć wchodzenie w role - mogą to być proste zabawy typu naśladowanie kaczki, żabki, kurki, kotka, pieska, traktorka itp. (klasyczne zabawy logopedyczne, które poza tym, że rozwijają artykulację, pomagają dziecku wyjść poza swoją perspektywę i ćwiczyć przyjmowanie perspektywy innej postaci). Proste kwa kwa czy miau miau to chwila, gdy dziecko "czuje się" kimś innym, ćwiczy wchodzenie w role. Warto także aranżować zabawy typu "opieka nad misiem czy lalą" (karmienie, czesanie, tulenie). By zrozumieć, że ktoś ma swoją intencję komunikacyjną trzeba najpierw nauczyć się opuszczać własną perspektywę i rozwinąć "wczuwanie się" w czyjąś. Zabawy w role, im bardziej są rozwinięte, tym bardziej uczą dzieci wyjścia poza swoje "ja" i przejścia z empatią w "ty". Wymagają pracy ale są konieczne dla zrozumienia intencji komunikacyjnej drugiej osoby, a ona jest niezbędna dla nauki mowy.

----------------------------------------------------------------------

* Tomasello, M. (2000). The social-pragmatic theory of word learning. Pragmatics, 10 (4), 401-413.