Czym jest słuch fonemowy?
Termin „słuch fonemowy” jest tożsamy z terminami: „słuch fonematyczny”, „słuch fonologiczny” czy „słuch mowny”.
Słuch fonemowy to nie to samo, co słuch fizyczny. Można dobrze słyszeć dźwięki (mieć prawidłowe wyniki badania słuchu) i jednocześnie mieć trudności z odbiorem i rozumieniem mowy (także pisaniem i czytaniem).
Fonem to podstawowa jednostka strukturalna systemu dźwiękowego języka, która w mowie realizuje się za pomocą głosek. Słuch fonemowy pozwala na rozróżnianie poszczególnych fonemów, innymi słowy - jest to zdolność odróżniania od siebie głosek, scalania ich w wyrazy i rozumienia komunikatów.
Jedną z wiodących definicji słuchu fonemowego w logopedii polskiej jest definicja J. Kanii, według której jest to „umiejętność oceny bodźców akustycznych z punktu widzenia komunikacji językowej, tj. umiejętność percypowania (wyodrębniania i identyfikowania) elementów fonologicznie relewantnych (istotnych), pomijania zaś cech dla procesu porozumiewania się redundantnych (nieistotnych)”. Więcej na temat definicji słuchu fonemowego u dołu strony*
Jak badamy słuch fonemowy?
Najczęściej stosowany jest zestaw I. Styczek oraz test B. Rocławskiego zawarty w pozycji zatytułowanej Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka.
Inne próby wykorzystywane do badania słuchu fonemowego (oraz sprawności fonologicznej) zaprezentowano w pracach:
— Nieznany język — modyfikacja M. Bogdanowicz
— Zetotest — G. Krasowicz
— Skala pomiaru percepcji słuchowej słów — J. Kostrzewski
— Zestaw prób do badania słuchu fonematycznego i poziomu analizy i syntezy głoskowej — J. Nowak
— Test do badania słuchu fonematycznego dzieci i dorosłych — E. Szeląg, A. Szymaszek
— Próba słuchu fonematycznego — B. Kaja
— Próby percepcji słuchowej — B. Zakrzewska
— Skala umiejętności fonologicznych — E. Koźniewska, A. Matuszewski.
Jak wygląda badanie?
W dzisiejszym opracowaniu opis badania dla dzieci, które rozpoznają już litery oraz osób starszych. Badanie słuchu dzieci młodszych nieznających liter w osobnym wpisie (w opracowaniu). Najczęściej wykorzystywana próba I. Styczek dotycząca oceny słuchu fonemowego składa się z następujących etapów:
I. Badanie ostrości słuchowej, które polega na orientacyjnym badaniu słuchu. Diagnosta podaje zestaw 5 wyrażeń do badania ucha prawego i 5 do badania ucha lewego.
II. Badanie słuchu fonemowego — składa się z trzech prób:
— próba literowa — polega na wskazywaniu przez badanego liter, których nazwy wymienia badający;
— próba sylabowa — można ją przeprowadzać w różnych wersjach. Główne badanie polega na ocenianiu przez badanego, czy prezentowane sylaby są, czy nie są jednakowe. Dla tej próby jest 47 par sylab. Przykładowe pary to: pa — ba, sa — śa, fa — ha itd.;
— próba wyrazowa (paronimowa) — polega na wskazywaniu przez badanego obrazka, którego nazwę wypowiada logopeda. W badaniu zawartych jest 66 paronimów (50 opozycji).
III. Badanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów.
IV. Badanie autokontroli słuchowej — polega na uświadomieniu badanemu różnicy między prawidłową i wadliwą artykulacją.
V. Badanie kinestezji artykulacyjnej. Badanie to składa się z kilku ćwiczeń:
— badanie narządów artykulacyjnych;
— powtarzanie wyrazów zawierających głoski opozycyjne (np. sasza, lara);
— powtarzanie lub nazywanie obrazków (np. scyzoryk, szewc);
— dyktando z trudnymi wyrazami (np. szosa, córeczka).
Dodatkowo, czasem przeprowadza się badanie umiejętności analizy i syntezy wzrokowej znaków graficznych, które polega na przerysowywaniu przez osobę uczestniczącą zaproponowanych znaków.
Do badania słuchu fonemowego nie trzeba się przygotowywać.
Celem badania jest diagnoza, które obszary funkcjonowania słuchowego działają sprawnie, a które wymagają wsparcia. Czas badania różni się w zależności o możliwości skupienia przez uczestnika - zazwyczaj wykonywanych jest po kilka podstawowych prób z każdego zakresu, by rozpoznać obszary wymagające najpilniejszej pracy rozwijającej. W trakcie spotkań terapeutycznych stopniowo poszerza się diagnozę i wprowadza ćwiczenia usprawniające pozostałe zakresy.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Przedstawiając chronologicznie stanowiska wybranych autorów zajmujących się słuchem fonemowym, można zauważyć, że najczęściej pojawiają się dwa terminy oznaczające różnicowanie fonemów: — J. Kania — „słuch fonematyczny” (1975)1 ; — I. Styczek — „słuch fonematyczny” (1982)2 ; — J. Nowak — „słuch fonematyczny” (1992)3 ; — B. Rocławski — „słuch fonemowy” (1994)4 ; — Z. Kurkowski — „słuch fonematyczny” (2000)5 ; — A. Domagała, U. Mirecka — „słuch fonemowy” (2001)6 ; — A. Maurer — „słuch fonematyczny” (2003)7 ; — E. Szeląg, A. Szymaszek — „słuch fonematyczny” (2006)8 . Termin ten, mimo jego funkcjonowania w polskiej literaturze od ponad 35 lat, nie doczekał się ujednolicenia i przyjęcia jednoznacznej definicji. Pojęcie „słuch fonemowy” występuje w wielu dziedzinach. Można go znaleźć w literaturze pedagogicznej (np. J. Nowak), logopedycznej (np. I. Styczek, 1 J. Kania: Szkice logopedyczne. Lublin 2001 (przedruk z 1975 r.). 2 I. Styczek: Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego. Warszawa 1982. 3 J. Nowak: Pedagogiczne problemy słuchu fonematycznego u uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Bydgoszcz 1992. 4 B. Rocławski: Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka. Gdańsk 1994. 5 Z. Kurkowski: Audiogenne uwarunkowania zaburzeń mowy. „Logopedia” 2000, nr 28, s. 105—115. 6 A. Domagała, U. Mirecka: Słuch fonemowy. W kierunku kompetencji fonologicznej. „Logopedia” 2002, nr 30, s. 7—26. 7 Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych. Red. A. Maurer. Kraków 2006. 8 E. Szeląg, A. Szymaszek: Test do badania słuchu fonematycznego u dzieci i dorosłych. Gdańsk 2006.
Komentarze
Prześlij komentarz