Muzykoterapia neurologiczna - 20 metod

Czy muzyka może leczyć?

   W artykule przeczytasz o tym, jak naukowcy z uniwersytetu w Kolorado przeanalizowali różne aspekty muzyki i stworzyli kompleksowy program wykorzystania jej do terapii neurologicznej.  

     Muzyka jest jedną z najbardziej dostępnych form oddziaływania na umysł i zdrowie człowieka, jednocześnie jedną z najprostszych. Można słuchać i chłonąć jej dobroczynne oddziaływanie - to jest sposób bierny. W sposobie aktywnym naukowcy wyróżnili kilka kontekstów: wpływ muzyki na funkcje poznawcze - uwagę, pamięć, przetwarzanie, wpływ na funkcje motoryczno-sensoryczne - planowanie i koordynację oraz funkcje społeczne, w tym mowę. Wyniki badań przyczyniły się do opracowania obszernego katalogu metod poświęconych zaburzeniom neurologicznym oraz wprowadzenia ich do praktyki terapeutycznej na oddziałach rehabilitacji oraz ośrodkach opiekuńczo-terapeutycznych.

   W Polsce muzykoterapia została wpisana jako przedmiot obowiązkowy w kształceniu z zakresu neurorehabilitacji, w tym neurologopedii. Muzykoterapia neurologiczna tym różni się od klasycznej muzykoterapii, że skoncentrowana jest na pobudzaniu i wspieraniu bazowych procesów wykonawczych, sięga podstawowych, przed-językowych funkcji. Jest szczególnie pomocna dla osób z zaburzeniami neurorozwojowymi oraz dla osób z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego.  

 Metody muzykoterapii neurologicznej: 

   Wiodącą metodą jest model pracy z rytmem. Rytm to bicie serca, oddech, kroki. Rytm towarzyszy człowiekowi od zawsze, jest jednym z najbardziej naturalnych i sugestywnych doświadczeń. Model RAS (Rhythmic Auditory Stimulation) skupiony jest na wykorzystaniu rytmu w stymulacji systemu motorycznego: w jasny, miarowy i uporządkowany sposób słuchanie aktywne organizuje czynność planowania i monitorowania ruchu. Twórcą modelu jest Michael H. Thaut, który wraz z grupą współpracowników w Centrum Badań Biomedycznych w Muzyce (The Center for Biomedical Research in Music ) działającym przy Uniwersytecie Stanowym w Kolorado od wielu lat prowadzi badania nad wykorzystaniem muzyki w terapii. RAS pomaga w rozwijaniu percepcji rytmu i przełożeniu jej na praksję i kontrolę motoryczną. 

   Trening wykorzystujący rytmiczne uderzenia metronomów pomaga osobom mającym trudności z utrzymaniem równowagi, dyspraksją, mową oraz cierpiącym na chorobę Parkinsona.

   Metoda MIT (Melody Intonation Therapy) proponowana jest szczególnie osobom z zaburzeniami mowy, zwłaszcza typu motorycznego (tzw. afazja Broki). Różni się od tradycyjnych metod terapii logopedycznej dodawaniem melodii do wypowiadanych głosek, logotomów, sylab i słów. Ćwiczy się nucenie, także śpiewanie, rozpoznawanie elementów prozodycznych, intonacji, akcentu, tempa, wykorzystuje rytmizujące gesty ręki (ramion, później samych palców).

   Gdy doda się elementy typu: pamięć struktury, czasu trwania, rozpoznawanie początku i końca przechodzi się do modelu terapii nazywanego MNT (Musical Neglect Training). Jest on przygotowany dla pacjentów z pomijaniem stronnym, zaburzeniem towarzyszącym niektórym rodzajom udarów, polegającym na zaniedbywaniu najczęściej lewego obszaru pola percepcyjnego. Pacjent ćwiczy na na dzwonkach lub sztabkach znaną melodię lub prostą gamę z wykorzystaniem prawidłowo przetwarzanej prawej strony. Stopniowo zwiększana jest odległość miedzy sztabkami i cześć jest umieszczana w polu zaniedbywanym. Pacjent motywowany potrzebą odnalezienia brakującego dźwięku stopniowo uświadamia sobie pomijanie stronne i pod wpływem treningu powoli poszerza zakres pola percepcyjnego. 

            

   Metoda RSC (Rhytmic Speech Cueing) - opracowana szczególnie dla pacjentów z niepłynnością mowy oraz dysartrią i chorobą Parkinsona - opiera się na rytmicznym sygnalizowaniu rozpoczęcia i wykonywania ruchów artykulacyjnych, w późniejszym etapie wokalizacji. W terapii używa się metronomu i po wstępnym treningu reagowania na sygnał ćwiczy się pozycjonowanie każdej sylaby w zdaniu na osobnej nucie (uderzeniu). RSC jest metodą, której przebieg jest bardzo zindywidualizowany w zależności od wiodących trudności pacjenta, jego sprawnych zasobów i możliwości. Przerabianie i utrwalanie z pacjentem struktur rytmiczno-artykulacyjnych i rytmiczno-wokalnych przyczynia się do poprawy koordynacji motoryki precyzyjnej w kompleksie ustno-twarzowym i upłynnienia mowy. Znamienną cechą tej metody jest nauka spowalniania ruchu, kontroli nad tempem i unikanie przyspieszania artykulacji.  

Metoda TIMP (Therapeutic Instrumental Music Performance) wykorzystuje trening nauki na specjalnie dobieranych instrumentach w celu pobudzania i rozwijania wzorców ruchu. W zależności od rodzaju zaburzeń pacjenta oraz zachowanych zasobów ruchowych oraz poznawczych terapeuta dobiera typ oraz rozmieszczenie instrumentów i zachęca pacjenta do ćwiczeń i gry. Demonstruje prostą melodię i uczy wykorzystania dostępnych instrumentów. Na początku są to najczęściej bębny, bongosy, pałeczki, dzwonki, instrumenty klawiszowe i inne niewymagające zaawansowanej motoryki. Istotne jest ich rozmieszczenie wokół pacjenta stymulujące aktywność ruchową wpisaną w program terapii. Duży akcent kładziony jest także na praksję, czyli planowanie ruchu i pamięć sekwencji dźwięków.

  Metoda TS (Therapeutic Singing) wywodzi się z obserwacji, że śpiew i nucenie są sprawnościami, które często ulegają słabszej dezorganizacji pourazowej, niż mowa. Wielu pacjentów z zaburzeniami mówienia lub niepłynnością nadal zachowuje pewien zakres umiejętności śpiewu i nucenia. Praca z tymi sprawnościami rozwija funkcje oddechowe, koordynacyjne oraz artykulacyjne i stopniowo wspomaga przywracanie lub upłynnianie mowy.  

   Metoda OMREX (Oral Motor and Respiratory Exercises) koncentruje się wokół wykorzystania muzyki do rozwijania koordynacji oddechowo-artykulacyjno-fonacyjnej. W metodzie OMREX stosuje się głównie instrumenty uruchamiane za pomocą wydechu (w tym dzwonki wietrzne) oraz pracuje na materiale wokalnym angażującym dźwięki pokrewne gwizdaniu i dmuchaniu. 

 Metoda APT (Auditory Perception Training) jest metodą zorientowaną na integrację między zmysłami. Najpierw pacjent ćwiczy wyodrębnianie i różnicowanie bodźców takich jak tempo, czas trwania, wysokość dźwięku, barwa i wzór rytmiczny. Następnie eksperymentuje z przełożeniem bodźców akustycznych na inne modalności: czuciową, kinestetyczną, wzrokową. Metoda APT zyskała wielu zwolenników jako terapia intensywnie rozwijająca poznawcze funkcje prelingwalne: wyodrębnianie, porównywanie i dopasowywanie, percepcję reguł, odwzorowywanie oraz myślenie asocjacyjne. Jest to metoda zazwyczaj bardzo lubiana przez pacjentów. Uczestnik może słuchać rytmu, a następnie wygrywać go na instrumencie, może wyczuwać rytm wystukiwany mu na plecach przez prowadzącego i przerysowywać go na kartkę w postaci kropek. Model APT daje szerokie spektrum możliwości. 

   Metoda AMMT (Associative Mood and Memory Training) jest metodą wykorzystującą muzykę w terapii pamięci oraz strategiach oddziaływania na nastrój. Nadaje się do wykorzystania grupowego. Uczestnicy terapii słuchają fragmentów utworów, rozmawiają na temat emocji i wspomnień, które muzyka wywołuje. Terapeuta dobiera repertuar o mocy pozytywnego oddziaływania na słuchaczy i zachęca do dzielenia się skojarzeniami.

   

    Istnieje wiele modeli wykorzystujących muzykę w leczeniu różnych zaburzeń. Technik muzykoterapii neurologicznej zorientowanej na pomoc pacjentom z dysfunkcjami układu nerwowego jest 20 (przybliżyłam kilka z nich). Zachęconym tematem polecam książki: M.H. Thauta i V. Hoemberga „Handbook of Neurologic Music Therapy” (wprowadzenie – link) oraz Thaut, M. H. „Rhythm, Music and the Brain” (wprowadzenie – link), w których są one bliżej przedstawione (niektóre metody powtarzają się lub mają dodatek związany z konkretną chorobą np. Parkinsona): 

• Pattern Sensory Enhancement
• Musical Speech Stimulation
• Vocal Intonation Therapy
• Developmental Speech and Language Training through Music
• Symbolic Communication Training through Music
• Musical Attention Control Training
• Musical Mnemonics Training
• Musical Executive Functions Training
• Music Psychosocial Training
• Music Psychotherapy and Counseling 

Zapraszam na omówienie ich i wspólny wybór terapii, która będzie najodpowiedniejsza. 
Oferuję szeroki wybór instrumentów, pomocy sensorycznych, melodii i programów muzycznych oraz metronom.