Inteligencja emocjonalna w praktyce. Ćwiczenia na wykorzystanie potencjału intelektualnego.

Każdy może się rozgniewać – to bardzo łatwe.

Ale rzadką umiejętnością jest złoszczenie się na właściwą osobę,

 we właściwym stopniu i właściwym momencie, we właściwym celu i we właściwy sposób.To bardzo trudne. Arystoteles

Jak rozwijać inteligencję emocjonalną? - prosty przepis na początek: poznać jej składniki, odpowiedzieć sobie na pytanie z czego jestem dobra / dobry, a nad czym konkretnie chciałabym / chciałbym popracować. 

Artykuł obejmuje długą listę kompetencji emocjonalnych podlegających samodzielnemu treningowi, które pomagają w budowaniu pozytywnej samooceny, odporności na stres, tolerancji, samokontroli, empatii i samoświadomości – innymi słowy wpływają na rozwój inteligencji emocjonalnej. 

Kilka słów wprowadzenia: termin "inteligencja emocjonalna" został wprowadzony  w 1990 r. przez psychologów Petera Salovaya oraz Johna Mayera i spopularyzowany przez Daniela Golemana, wykładowcy Uniwersytetu Harvarda w USA. Zwracali oni uwagę na fakt, iż w edukacji, zarówno dzieci jak i osób starszych, kładzie się nacisk na rozwój inteligencji poznawczej (intelektu) i zaniedbuje takie umiejętności jak właściwą percepcję i ocenę emocji, zdolność ich generowania, wyrażania i regulowania w momentach, gdy mogą wspomóc myślenie oraz ich wpływ na rozwój społeczny. Współcześnie wiele dyskusji toczy się wokół inteligencji emocjonalnej jako brakującego ogniwa w edukacji. Rozważa się programy szkoleń dla kadry nauczycielskiej oraz możliwości rozwijania świadomości rodziców na temat codziennego wpływu ich postaw i zachowania na rozwój inteligencji emocjonalnej u dzieci.

 Poniżej znajduje się szczegółowy zestaw pytań, które każdy może zadać sobie samemu i poddać refleksji na ile czuje się kompetentny w danym obszarze i nad czym chciałby jeszcze popracować, biorąc pod uwagę to, że dzieci najszybciej uczą się poprzez naśladowanie nas, dorosłych.  Zestaw może być także przydatny dla nauczycieli, którzy planują tematy warsztatów, pogadanek lub lekcji w zakresie edukacji emocjonalnej.

Pytania zostały podzielone na kategorie - inspiracją porządkującą były trzy skale zawarte w kwestionariuszu mierzącym inteligencję emocjonalną (Kwestionariusz IE, w: Borkowska A., Gąsiorowska A., Nosal C., (2006), Kwestionariusz do diagnozy poziomu inteligencji emocjonalnej, „Przegląd Psychologiczny”, t. 49, nr 1.):

1.      Regulacja nastroju – kategoria ta dotyczy strategii radzenia sobie z niepożądanymi i dysfunkcjonalnymi stanami emocjonalnymi (na ogół negatywnymi, choć nie tylko), jest również związana z samokontrolą emocjonalną,

2.      Percepcja emocji i empatia – kategoria ta odnosi się do umiejętności rozpoznawania i odczuwania emocji,

3.      Wgląd i wiedza emocjonalna – kategoria, która odnosi się do zakresu wiedzy emocjonalnej. Obejmuje autorefleksję emocjonalną, a także zdolność do wyciągania wniosków i dokonywania generalizacji na podstawie własnych oraz obserwowanych u innych ludzi przeżyć emocjonalnych.

PYTANIA:

Przygotowane poniżej pytania zostały podzielone według przytoczonych kategorii  ale niektóre z nich obejmują swym zasięgiem więcej niż jedną. Jeśli czytamy artykuł jako rodzice - warto spróbować odpowiedzieć na pytania jak najszczerzej, mając na uwadze, że jesteśmy pierwszymi nauczycielami / wzorami inteligencji emocjonalnej dla naszych dzieci.

• Regulacja nastroju i samokontrola emocjonalna: 

·        czy jesteś cierpliwy / cierpliwa? 

·        jak sobie radzisz z kontrolą impulsów (także nawyków)?

·        czy przerywasz innym? jak się zachowujesz, gdy inni przerywają tobie?

·        czy panujesz nad poziomem, tembrem głosu?

·        czy potrafisz stopniować każdą emocję i wyrażać ją adekwatnie do siły bodźca?

·        czy dbasz o dobry kontakt wzrokowy?

·        jak okazujesz szacunek rozmówcy?

·        czy dbasz o kolejność i naprzemienność w rozmowie - czy zawsze dajesz możliwość wypowiedzenia się drugiej osobie? czy słuchasz wszystkiego, co chciałaby ci powiedzieć?   

·        czy potrafisz prosić o pomoc? jak stopniujesz proszenie o pomoc, przysługę? Czy rozkazujesz?

·        jakich używasz metod do zachęcania innych i motywowania ich, a jakich chciałabyś / chciałbyś się nauczyć? 

·        co uważasz na temat słów: „Pomyśl, zanim zrobisz”? Czy zawsze się do nich stosujesz?

·        ekspresja emocji poprzez mimikę i postawę ciała – na ile oceniasz swoją samokontrolę w tym zakresie? Czy uważasz, że to trzeba / warto kontrolować?

·        jakie znasz sposoby na uspokojenie się, jakie działają na ciebie najlepiej?

·        przewidywanie pojawienia się emocji – jak postrzegasz siebie i swoje kompetencje w tym zakresie?

·        aranżowanie pozytywnych doświadczeń i konstruowanie pozytywnego otoczenia dla innych i siebie – co o tym myślisz? Jakie pomysły przychodzą ci do głowy?

·        umiejętność wygaszania negatywnych dialogów wewnętrznych – jak sobie z tym radzisz?

• Percepcja emocji i empatia:

·        czy dzielisz się tym, co masz? – jaki jest twój stosunek do dzielenia się?

·        czy przestrzegasz umówionych reguł?

·        twoja gotowość do niesienia pomocy – jak ją oceniasz?

·        twoja gotowość do chwalenia i wspierania innych – jaki masz stosunek do chwalenia i jak sobie z tym radzisz?

·        szczerość – twoja opinia

·        konflikty, unikanie konfliktów, konfrontacja – jaki jest twój stosunek do tego zagadnienia i kompetencje?

·        ty i komplementy – czy potrafisz je przyjmować?

·        składanie życzeń – jak sobie z tym radzisz?

·        ty i kompromis – czego się od ciebie można nauczyć w tej dziedzinie?

·        ile znasz nazw uczuć i emocji? – czy potrafisz uczyć innych ich rozpoznawania?

·        jak sobie radzisz z odmową?

·        jak sobie radzisz z krytyką?

·        ty i wybaczanie – czego się można nauczyć od ciebie w tym zakresie?

·        poleganie na innych – jakie masz doświadczenia i na ile one wpływają na twoje decyzje w tym aspekcie?

·        co myślisz i czego uczysz na temat zaufania?

·        nawiązywanie, podtrzymywanie i kończenie swobodnej rozmowy – jak sobie z tym radzisz? Jak się czujesz i jak reagujesz gdy ktoś do ciebie podchodzi?

·        ty i szanowanie innych – czego się można od ciebie nauczyć?

·        szacunek do czyjejś własności – co o tym myślisz? 

·        szacunek do samego / samej siebie – jakie jest twoje podejście?

·        szacunek wobec autorytetu – jakie jest twoje stanowisko?

·        poczucie własności – co uważasz na ten temat?    

·        popełnianie błędów – jaki masz do tego stosunek? 

·        akceptowanie różnic, tolerancja – jak postrzegasz siebie?

·        wiara we własne kompetencje – co myślisz na ten temat?

·        jak sobie radzisz ze stresem? Co cię stresuje szczególnie?

·        optymizm, pesymizm, realizm – które z tych określeń jest ci bliższe?

·        umiejętność wywoływania emocji pozytywnych – jak postrzegasz siebie w tym zakresie? 

• Wgląd i wiedza emocjonalna:

·        co uważasz na temat przestrzeni osobistej?

·        jak sobie radzisz z byciem ostatnim / ostatnią?

·        jak sobie radzisz z przepraszaniem? 

·        jaki masz stosunek do rywalizacji?

·        ile znasz poziomów komunikacji?

·        twoje podejście do oczekiwania – jakie jest, jakie znasz i jakich rad lubisz udzielać?

·        ty i presja – co wywiera presję na ciebie, jak sobie z nią radzisz, jakie presje wywierasz na innych oraz jak to robisz i co chciałbyś / chciałabyś w tym zakresie zmienić?

·        maniery – co myślisz na ich temat w sferze prywatnej i publicznej?

·        elastyczność i umiejętność dostosowania się do zmieniających się warunków, uczenie się i oduczanie się – jak postrzegasz siebie w tych zakresach?

·        co uważasz na temat świętowania?

·        proszenie o pozwolenie – jaki jest twój stosunek? Co na niego wpływa?

·        ty i życie społeczne, współdziałanie, pomaganie innym w potrzebie – jak się nazwiesz? Gdzie się umiejscowisz?

·        odpowiedzialność – czego można się od ciebie nauczyć w tym zakresie?

·        uczciwość – twoje zdanie

·        odkładanie rzeczy i zadań na później – jak postrzegasz siebie?

·        podejmowanie decyzji, dokonywanie wyborów – jak sobie z tym radzisz?

·        twoje mocne strony – które wymienisz jako pierwsze?

·        twoje słabości – nad czym chciałabyś? / chciałbyś popracować i dlaczego?

·        wdzięczność i docenianie tego, co się ma – co myślisz na ten temat?

·        poczucie kontroli – jakie jest twoje zdanie na ten temat?

·        poczucie winy – co o tym myślisz? 

·        samokrytycyzm i panowanie nad energią zasilającą emocje negatywne – czy jest coś w tym zakresie, nad czym chciałabyś / chciałabyś popracować?

·        szukanie okazji do uśmiechu – co o tym myślisz?

Krótkie podsumowanie: jeśli widzimy w naszym dziecku brak jakiejś umiejętności emocjonalnej – zastanówmy się nad poziomem tej kompetencji u nas. Nie jesteśmy oczywiście jedynymi nauczycielami i jedynymi czynnikami mającymi wpływ na inteligencję emocjonalną naszych dzieci - ale bardzo ważnymi. I coś o czym warto pamiętać: trening czyni mistrza - inteligencja emocjonalna jest cechą plastyczną i zależną od naszej woli. Kiedyś mówiło się: „Już taki jest, taki ma charakter” – dziś wiemy, że wiele zależy od zaangażowania w ćwiczenia i samorozwój. 

Polecana literatura:

1. ABC inteligencji emocjonalnej w praktyce / Grażyna Tallar. - Warszawa : "Studio Emka", 2002.
2. Co dzień mądrzejsze : 365 gier i zabaw kształtujących charakter, wrażliwość i inteligencję emocjonalną dziecka / Denise Chapman-Weston, Mark S. Weston. - Warszawa : "Prószyński i S-ka", 2002.
3. Doładuj mózg... : trening inteligencji społecznej, kreatywnej, emocjonalnej / przeł. Dariusz Rossowski. - Łódź : "JK" : "Aha!", cop. 2006.
4. Dyscyplina emocjonalna / Charles C. Manz. - Warszawa : "Świat Książki", 2005.
5. EQ : inteligencja emocjonalna w organizacji i zarządzaniu / Robert K. Cooper, Ayman Sawaf. - Warszawa : "Studio Emka", 2000.
6. Inteligencja emocjonalna / Daniel Goleman. - [Poznań] : "Media Rodzina", 1997.
7. Inteligencja emocjonalna : fakty, mity, kontrowersje / red. nauk. Magdalena Śmieja [i in.]. - Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2008.
8. Inteligencja emocjonalna : podręcznik z zestawem ćwiczeń / Stefan Konrad, Claudia Hendl. - Katowice : "Videograf II", 2000.
9. Inteligencja emocjonalna w praktyce / Daniel Goleman. - Poznań : Media Rodzina, 1999.
10. Inteligencja społeczna / Daniel Goleman. - Poznań : "Rebis", 2007.
11. Jak wykształcić inteligencję emocjonalną : 50 pomysłów ćwiczeń : kształcenie zintegrowane / Dianne Schilling. - Warszawa : "Fraszka Edukacyjna", 2008.
12. Rozwój inteligencji emocjonalnej Twojego dziecka : przewodnik świadomego rodzica / Linda Lantieri ; wprow. i ćwiczenia aut. Daniel Goleman. - Gliwice : "Helion", 2009.
13. Rozwój umysłu : jak stajemy się tym, kim jesteśmy / Daniel J. Siegel. - Kraków : Wydaw. Uniw. Jagiellońskiego, 2009.
14. Skrzynia skarbów : ćwiczenia grupowe : umiejętności życiowe, strategie uczenia się, zdrowie i dobre samopoczucie, inteligencja emocjonalna, różnorodność, radzenie sobie z konfliktem, postawa moralna, preorientacja zawodowa, korzyści płynące ze współpracy, świadomość, kompetencje społeczne, poczucie sprawstwa / Susanna Palomares, Dianne Schilling, Cathy Winch. - Warszawa : "Fraszka Edukacyjna", 2008.
15. Sztuka kierowania sobą, Czyli poznaj siłę inteligencji emocjonalnej / Randi B. Noyes. - Katowice : "Videograf II", 2008.
16. Zarządzanie emocjami : inteligencja emocjonalna : vademecum użytkownika / Marcin Krokowski, Piotr Rydzewski. - Łódź : "Imperia", 2002.